Krnjača

Teodora Jovanović

Centar za azil Krnjača, ili jednostavno Krnjača, svakako spada u najpoznatije kampove u Srbiji. Nalazi se u istoimenom gradskom naselju, na periferiji Beograda, u opštini Palilula. Do kampa se relativno lako dolazi gradskim prevozom u Beogradu – autobusom koji kreće sa jednog od centralnih gradskih čvorišta. Autobusu treba 15 do 20 minuta do stanice u neposrednoj blizini kampa. Uzani put vodi do kampa i romskog naselja. Romsko naselje i Centar za azil Krnjača se nalaze jedno do drugog. Razdvojeni su  samo ogradom.

Centar za azil Krnjača otvoren je u okviru naselja koje pripada Preduzeću Ivan Milutinović (PIM), poznatom u Jugoslaviji po izgradnji vodenih puteva. Objekti koji čine naselje sastoje se od 16 baraka. U tim barakama nekada su bili smešteni radnici spomenutog preduzeća. Od 1992. godine objekti su počeli da se iznajmljuju tada novoosnovanom Komesarijatu za izbeglice (KIRS), i to za smeštaj izbeglica/interno raseljenih lica pogođenih ratovima na prostorima Jugoslavije. Kao što se navodi na sajtu KIRS-a, od 2014. godine su u naselju počeli da budu smešteni i tražioci azila, odnosno ljudi iz zemalja Globalnog Juga. Od 2014. do 2016. godine u kampu su živeli i „jedni“ i „drugi“, odnosno i „naše“ („stare“) izbeglice i one koje nisu „naše“ („nove“). Poslednje „stare“ izbeglice su iz Krnjače otišle 2016. godine, kad su se uselile u nove stanove u jednom beogradskom naselju, finansirane sredstvima EU. Krnjačom, ostalim kampovima u Srbiji i zbrinjavanjem „starih“ izbeglica upravlja KIRS.

U Krnjači su godinama unazad smešteni uglavnom tražioci azila i „ranjive grupe“ (žene, deca, povređeni i bolesni). Pošto postoji više baraka koje sačinjavaju kamp, donekle je moguće podeliti ljude po nacionalnosti – Avganistanci sa Avganistancima, Sirijci sa Sirijcima, Burunđani sa Burunđanima itd. Broj ljudi varira, kao i zemlje odakle ljudi pristižu. Na primer, 2023. godine u kampu su smešteni i neki Rusi; 2021. i 2022. godine bilo je dosta Burunđana, jer je Srbija imala bezvizni režim sa Burundijem. Maksimalan kapacitet kampa je 1000 osoba.

Krnjača asocira na geto – blizu je velikog urbanog centra, izolovana, tu živi dosta različitih populacija, dešavaju se različite „mutne“ aktivnosti (od prostitucije do dogovora oko prelazaka granice), međutim ipak postoji neki „red“ i prisustvo sigurnosno-humanitarnih aktera. U kampu ne postoji zvanična prodavnica, već ljudi kupuju šta im treba u gradskom naselju. Uveče i tokom noći je zabranjen ulazak i izlazak iz kampa. U kampu se deli doručak, ručak i večera. Radnici KIRS-a i nevladinih organizacija su u stalnoj interakciji, zajedno sede, piju kafe, razmenjuju informacije i tračeve, usput rešavaju goruće probleme i imaju svoju ustaljenu rutinu. Sa njima je obično neki stanovnik kampa, koji im pomaže.

U blizini kampa nalazi se nekoliko osnovnih škola. Od 2016. godine, deca iz kampa su počela da pohađaju te škole. U njih su upisana i neka deca iz romskog naselja. Nevladine organizacije organizovale su transport do škola. Upakovano u diskurs „inkluzije“, zvanično uključivanje dece iz kampova u srpski obrazovni sistem dalo je nekakav smisao svakodnevnici stanovnika kampova i besciljnom čekanju da se nastavi život. Roditelji dece, sa kojima sam razgovarala tokom svojih poseta Krnjači 2017. godine i 2018. godine, bili su ponosni na to kako im deca brzo uče srpski jezik. Iako su svoju budućnost videli negde drugde, u zemljama Zapadne Evrope, smatrali su da je dobro da njihova deca provode vreme sa drugom decom u školi (Jovanović 2018). S druge strane, bilo je roditelja koji nisu bili zadovoljni ishodom, jer su im deca pretrpela neprijatnosti.

Kao i u drugim kampovima (v. Porin), čekanje je glavna karakteristika svakodnevnice u Krnjači. Tranzit kao življeno iskustvo ljudi u pokretu odlikuje osećaj vremenski nedefinisane zaglavljenosti. Neki čekaju dobijanje azila, neki da nastave svoj put dalje, a neki i jedno i drugo. Dok čekaju, oporavljaju se od teškog puta, ispraćaju decu u školu, učestvuju u radionicama, okupacionim aktivnostima i istraživanjima, čitaju knjige, bave se sportom (npr. kriket i bilijar), pomažu KIRS-u da bi ostvarili određene beneficije (dodatna odeća ili keš kartice), pričaju sa rodbinom i prijateljima preko video poziva, druže se, raspravljaju, piju kafe, čajeve i puše cigarete.

Kako ističe Iva Grubiša (2022), kamp se doživljava kao nešto između privremenog „doma“ i „zatvora“. Moji sagovornici nisu opisivali kampove kao „zatvor“. Štaviše, neki su tvrdili da se u njima osećaju slobodnije u poređenju sa drugim kampovima i životima u drugim zemljama. Međutim, istraživanje nedavno sprovedeno u Krnjači pokazuje da neki stanovnici taj kamp opisuju kao „zatvor“ (Collins, Minca and Carter-White 2022). To istraživanje ujedno postulira kamp u Krnjači kao „starateljsku ustanovu“. Konceptom „starateljstva“ autori nastoje da objedine dinamiku „kontrole“ i „brige“ u jednom terminu, tako da se istakne način na koji se sprovodi upravljanje životom, a ne toliko šta upravljanje životom jeste. Krnjača varira između popustljivosti (npr. toleriše se vraćanje posle neuspešnog gejma) i zatvaranja (npr. kada je tokom vanrednog stanja usled COVID-19 pandemije angažovana vojska da čuva kamp i kada je ljudima eksplicitno bilo ograničeno kretanje). Jedan moj sagovornik je Krnjaču opisao kao „zoo vrt“. Tokom istraživanja sam razgovarala i sa ljudima koji su uspeli da izađu iz Krnjače i nastave svoj život u iznajmljenim stanovima. Za njih je, nesumnjivo, to bilo veliko olakšanje i značajan korak napred.

8. 1. 2024.

Literatura

Collins, Jessica, Claudio Minca i Richard Carter-White. 2022. „The Camp as a Custodian Institution. The Case of Krnjača Asylum Centre, Belgrade, Serbia“. Geografiska Annaler. Series B, Human Geography.

Grubiša, Iva. 2022. „From Prison to Refuge and Back. The Interplay of Imprisonment and Creating a Sense of Home in the Reception Center for Asylum Seekers“. Journal of Borderlands Studies 38/2: 211-228.

Jovanović, Teodora. 2019. „Formal Education of Asylum Seeker Children in Belgrade, Serbia. Expanded Meaning of Social Inclusion“. Social Sciences 8/7: 211.